Τι είναι η γαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσος (ΓΟΠΝ);
Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση αναφέρεται ως η κατάσταση κατά την οποία όξινα υγρά από το στομάχι ανεβαίνουν στον οισοφάγο, τον μυϊκό σωλήνα που κατεβαίνει από το στόμα στο στομάχι. Μικρού βαθμού γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση μπορεί να εμφανιστεί σε όλους τους ανθρώπους, συνηθέστερα μετά τα γεύματα, όμως αυτά τα ‘φυσιολογικά’ επεισόδια είναι μικρής διάρκειας και δε συνοδεύονται από συμπτώματα. Όταν η ένταση ή διάρκεια είναι μεγαλύτερη ή εμφανίζονται ενοχλητικά συμπτώματα ή/και επιπλοκές, μιλούμε για γαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσο (ΓΟΠΝ).
Τί προκαλεί τη ΓΟΠΝ;
Στο κατώτερο άκρο του οισοφάγου, στη θέση που ενώνεται με το στόμαχο υπάρχει ένας κυκλοτερής μυς που ονομάζεται κατώτερος οισοφαγικός σφιγκτήρας (ΚΟΣ). Ο ΚΟΣ λειτουργεί ως βαλβίδα που φυσιολογικά χαλαρώνει μετά την κατάποση, ώστε να επιτρέψει τη δίοδο του βλωμού ή των υγρών στο στόμαχο και στη συνέχεια συσπάται, προκειμένου να αποτρέψει την παλινδρόμηση γαστρικού περιεχομένου στον οισοφάγο. Στις περιπτώσεις που ο ΚΟΣ εξασθενεί («χαλαρώνει») μειώνεται ο έλεγχος με αποτέλεσμα τη συχνή επιστροφή όξινων υγρών και τελικά την πρόκληση συμπτωματολογίας.
Ποιοι παράγοντες ευνοούν την εμφάνιση ΓΟΠΝ;
Ο πιο σημαντικός προδιαθεσικός παράγοντας είναι η αύξηση του σωματικού βάρους. Άλλοι παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί στην πρόκληση ΓΟΠΝ είναι η διαφραγματοκήλη (όταν μέρος του στομάχου εισέρχεται περιστασιακά εντός του θώρακα), συνήθειες διατροφής και τρόπου ζωής (μεγάλος όγκος γευμάτων, λιπαρά τρόφιμα, καφεϊνη, σοκολάτα, αλκοόλ, κάπνισμα, ανθρακούχα ποτά), η εγκυμοσύνη ή η έντονη σύσφιξη των κοιλιακών μυών στη γυμναστική.
Ποια συμπτώματα προκαλεί η ΓΟΠΝ;
Τυπικά συμπτώματα είναι ο οπισθοστερνικός καύσος («κάψιμο» πίσω από το στέρνο που μπορεί να φτάνει μέχρι τη βάση του λαιμού) και οι αναγωγές (άνοδος όξινου περιεχομένου στο στόμα ή τον υποφάρυγγα) που εμφανίζονται 1-2 ώρες μετά το γεύμα. Άλλα συμπτώματα μπορεί να είναι ο οπισθοστερνικός πόνος και η δυσφαγία (δυσκολία στην κατάποση). Η ΓΟΠΝ ενίοτε παρουσιάζεται και με εξωοισοφαγικές εκδηλώσεις όπως χρόνιος βήχας, λαρυγγίτιδα, άσθμα, διαταραχές των δοντιών, υποτροπιάζουσα ωτίτιδα, φαρυγγίτιδα και παραρρινοκολπίτιδα.
Ποιες είναι οι πιθανές επιπλοκές της ΓΟΠΝ;
Η συχνότερη επιπλοκή είναι η οισοφαγίτιδα, δηλαδή η εμφάνιση διαβρώσεων στο κατώτερο τμήμα του οισοφάγου (Εικόνα). Η οισοφαγίτιδα από μόνη της δεν προδιαθέτει σε καρκίνο. Λιγότερο συχνά εμφανίζεται ο οισοφάγος Barrett, αλλοίωση, δηλαδή, του επιθηλίου του οισοφάγου, η οποία μπορεί να προδιαθέσει σε αδενοκαρκίνωμα (βλέπε σύνδεσμο «Τι είναι ο οισοφάγος Barrett και ο καρκίνος του οισοφάγου»). Εάν εμφανιστούν αυτές οι επιπλοκές, χρειάζεται εντατικότερη θεραπεία και στενότερη παρακολούθηση. Σε καμία περίπτωση, όμως, δεν είναι αυτές οι καταστάσεις λόγοι υπερβολικής ανησυχίας, αφού σήμερα αντιμετωπίζονται με επιτυχία με τη σωστή θεραπεία.
Πώς γίνεται η διάγνωση της ΓΟΠΝ;
Η διάγνωση της ΓΟΠΝ βασίζεται στην προσεκτική αξιολόγηση των συμπτωμάτων του ασθενούς. Ενδοσκόπηση απαιτείται όταν συνυπάρχουν ανησυχητικά συμπτώματα-σημεία όπως δυσφαγία (δυσκολία κατά την κατάποση), απώλεια βάρους, απώλεια αίματος από το πεπτικό, αναιμία, έμετοι ή όταν ο ασθενής δε βελτιώνεται με την χορηγούμενη φαρμακευτική αγωγή. Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις ο Γαστρεντερολόγος ενδέχεται εκτός της ενδοσκόπησης να θέσει την ένδειξη διενέργειας περαιτέρω εξειδικευμένων εξετάσεων όπως είναι η πεχαμετρία, ή/και η μανομετρία του οισοφάγου.
Πώς αντιμετωπίζεται η ΓΟΠΝ;
Η αντιμετώπιση της ΓΟΠΝ γίνεται ανάλογα με τη βαρύτητα και τη συχνότητα εμφάνισης των συμπτωμάτων. Η θεραπεία περιλαμβάνει αλλαγές στον τρόπο ζωής (π.χ. απώλεια βάρους, όχι κατάκλιση πριν περάσουν 3 τουλάχιστον ώρες από το γεύμα) και διατροφής (π.χ. μικρά και συχνά γεύματα, αποφυγή λιπαρών και αλκοόλ κ.ά.), χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών (αντιεκκριτικά) και αντιπαλινδρομικές επεμβάσεις, ενδοσκοπικές ή χειρουργικές. Η επιστημονική ονομασία των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται είναι ‘αναστολείς της αντλίας πρωτονίων’. Παλιότερα φάρμακα, όπως τα κλασσικά αντιόξινα και το Zantac, δεν θεωρούνται σήμερα ικανοποιητική θεραπεία. Τα αντιεκκριτικά φάρμακα θεωρούνται εξαιρετικά ασφαλή εν γένει, ακόμη και στην μακροχρόνια χρήση τους. Ιδανικά, η χορήγηση τους γίνεται στη χαμηλότερη δόση που ανακουφίζει από τα συμπτώματα.
Η διάρκεια της αγωγής κυμαίνεται από μερικές εβδομάδες μέχρι μόνιμα, ανάλογα με τη βαρύτητα όπως θα εκτιμηθεί από τον γιατρό. Αν οι οδηγίες είναι για αγωγή λίγων εβδομάδων, υπάρχει η πιθανότητα οι ενοχλήσεις να επανεμφανιστούν μετά τη λήξη της. Στις περισσότερες περιπτώσεις, μπορεί να επαναχορηγηθεί το ίδιο φάρμακο.
Τι είναι ο οισοφάγος Barrett;
O οισοφάγος Barrett είναι μία αλλοίωση του επιθηλίου του οισοφάγου (Εικόνα) που οφείλεται σε χρόνια γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (βλέπε σύνδεσμο «Τι είναι η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση»). O σωστός χειρισμός του οισοφάγου Barrett χρειάζεται εξειδικευμένες γνώσεις αλλά και ενδοσκοπικές τεχνικές.
Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου σε ένα άτομο με οισοφάγο Barrett;
Αν η γαστροσκόπηση έχει δείξει οισοφάγο Barrett και αυτό έχει επιβεβαιωθεί στις βιοψίες από εξειδικευμένο παθολογοανατόμο, ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου παραμένει χαμηλός, μικρότερος από 0,5% ανά έτος. Στους ασθενείς με οισοφάγο Barrett χωρίς δυσπλασία, το σωστό είναι μία χαλαρή παρακολούθηση με γαστροσκόπηση κάθε 3-5 χρόνια, ενώ βεβαίως λαμβάνουν αγωγή για την γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση. Σε οισοφάγο Barrett με επιβεβαιωμένη δυσπλασία η παρακολούθηση είναι συχνότερη, ενώ προτείνονται και διάφορες ενδοσκοπικές θεραπευτικές μέθοδοι.
Δυστυχώς, στη χώρα μας η καρκινοφοβία οδηγεί συχνά σε συχνές γαστροσκοπήσεις και ακραίες θεραπείες χωρίς νόημα, με τεράστια ψυχολογική επιβάρυνση για τον ίδιο τον ασθενή που νιώθει λανθασμένα ότι βρίσκεται ‘ένα βήμα από τον καρκίνο’.
Υπάρχει θεραπεία για τον οισοφάγο Barrett;
Εύκολη λύση για να εξαλειφθεί ο οισοφάγος Barrett δεν υπάρχει. Από μόνος του, ο απλός οισοφάγος Barrett εγκυμονεί μικρότερο κίνδυνο από οποιαδήποτε επεμβατική θεραπεία, όπως το χειρουργείο. Αν όμως στον οισοφάγο Barrett εμφανιστεί δυσπλασία, χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή. Η χαμηλόβαθμη δυσπλασία συχνά επιτηρείται με τακτική λήψη βιοψιών. Στην (σχετικά σπάνια) περίπτωση που αναπτυχθεί υψηλόβαθμη δυσπλασία, ο ασθενής πρέπει να αξιολογηθεί από εξειδικευμένο επεμβατικό γαστρεντερολόγο για τη ανάγκη ενδοσκοπικής αφαίρεσης της.
Μπορεί να γίνει πρόληψη για τον καρκίνο του οισοφάγου;
Σε άτομα με συμπτώματα γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης, ιδιαίτερα στους άνδρες άνω των 45 ετών, πρέπει μία φορά στη ζωή τους να γίνεται γαστροσκόπηση για αναζήτηση του οισοφάγου Barrett. Αν δεν έχουν οισοφάγο Barrett σε αυτή την ηλικία, οι πιθανότητες να τον αναπτύξουν αργότερα είναι εξαιρετικά χαμηλές και γι’ αυτό δεν είναι απαραίτητο να επαναλαμβάνονται οι γαστροσκοπήσεις σε τακτά διαστήματα.
Στον γενικό πληθυσμό χωρίς συμπτώματα, ο καρκίνος του οισοφάγου παραμένει μία σχετικά σπάνια οντότητα, αρκετά σπανιότερος από τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Γι’ αυτό τον λόγο, δεν προτείνεται ο προληπτικός έλεγχος με οισοφαγογαστροσκόπηση στον γενικό πληθυσμό χωρίς συμπτώματα, αντίθετα με την κολονοσκόπηση για τον καρκίνο του παχέος εντέρου.
Τι είναι η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα (ΗΟ);
Η ΗΟ είναι μια χρόνια νόσος που προσβάλλει παιδιά και ενήλικες (συνηθέστερα άνδρες) και χαρακτηρίζεται από συμπτώματα δυσλειτουργίας του οισοφάγου και αύξηση των ηωσινόφιλων κυττάρων στον βλεννογόνο του. Η σαφής αιτιολογία της δεν έχει ακόμα διελευκανθεί πλήρως, αν και θεωρείται πως οι αλλεργίες, ιδίως οι τροφικές, παίζουν σημαντικό ρόλο.
Τι συμπτώματα προκαλεί η ΗΟ;
Τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι δυσκολία στην κατάποση στερεών τροφών, επεισόδια ενσφήνωσης βλωμού στον οισοφάγο (όταν μία μπουκιά ‘κολλάει’ και δεν κατεβαίνει) και «κάψιμο» ή πόνος πίσω από το στέρνο.
Πώς γίνεται η διάγνωση της ΗΟ;
Για τη διάγνωση της νόσου είναι απαραίτητη η διενέργεια γαστροσκόπησης με λήψη ιστολογικών δειγμάτων (βιοψιών) από διάφορα τμήματα του οισοφάγου (Εικόνα).
Πώς αντιμετωπίζεται η ΗΟ;
Η αντιμετώπιση της ΗΟ περιλαμβάνει διαιτητικές τροποποίησεις με αποφυγή συγκεκριμένων τροφών, φάρμακα (αντιεκκριτικά-PPIs, κορτιζόνη) και ενίοτε ενδοσκοπικές διαστολές του οισοφάγου.
Ποια είναι η πρόγνωση της ΗΟ;
Η ΗΟ είναι καλοήθης πάθηση που δεν σχετίζεται με την εμφάνιση καρκίνου. Αν ο ασθενής ακολουθεί τις οδηγίες για διατροφή και είναι συνεπής με όποια φαρμακευτική αγωγή, τα συμπτώματα ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό. Βέβαια είναι σημαντικό να συνεχίσει να είναι προσεκτικός στη μάσηση των τροφών (προτείνεται η κάθε μπουκιά να μασιέται 30 φορές!) και να αποφεύγει ιδιαίτερα σκληρές τροφές.