Τί είναι το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori, HP);
Το ΗΡ είναι ένα κοινό βακτήριο το οποίο έχει την ικανότητα να μολύνει το στομάχι (Εικόνα). Αποτελεί την πιο συχνή χρόνια βακτηριδιακή λοίμωξη, ενώ έχει βρεθεί πως τουλάχιστον το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει προσβληθεί από αυτή. Στην Ελλάδα το ποσοστό κυμαίνεται γύρω στο 20-30%. Το ελικοβακτηρίδιο το αποκτά κανείς συνήθως στην παιδική ηλικία και πολύ δυσκολότερα σαν ενήλικας.
Τί προκαλεί η λοίμωξη από ΗΡ;
Συνήθως η λοίμωξη από ΗΡ δεν δημιουργεί συμπτώματα και οι άνθρωποι αγνοούν την ύπαρξή του. Ένα μικρό ποσοστό ατόμων με ελικοβακτηρίδιο θα εμφανίσουν δυσπεψία (πόνο ή δυσφορία μετά το γεύμα). Εντονότερες ενοχλήσεις εμφανίζονται στην κυριότερη επιπλοκή του ελικοβακτηριδίου, δηλαδή το έλκος στο στόμαχο ή το δωδεκαδάκτυλο. Το ΗΡ έχει συσχετιστεί και με σοβαρά νοσήματα όπως ο καρκίνος και το λέμφωμα του στομάχου. Το ΗΡ μπορεί μάλιστα να ευθύνεται και για αιματολογικές διαταραχές (αναιμία, χαμηλή βιταμίνη Β12, χαμηλά αιμοπετάλια).
Πόσο αυξάνει η ύπαρξη ελικοβακτηριδίου την πιθανότητα για καρκίνο του στομάχου;
Η χρόνια παραμονή του ελικοβακτηριδίου στο στομάχι μπορεί σε πολύ μικρά ποσοστά να αυξήσει τον κίνδυνο για συγκεκριμένες μορφές καρκίνου του στομάχου. Γι’ αυτό το λόγο αν βρεθεί τυχαία πως το ελικοβακτηρίδιο υπάρχει στο στομάχι ενός ασθενούς, θα πρέπει να γίνει προσπάθεια να εκριζωθεί, χωρίς άγχος ή πανικό. Αυτός είναι και ο λόγος που συχνά συστήνεται ο έλεγχος για ελικοβακτηρίδιο σε οικογένειες που έχουν ιστορικό καρκίνου του στομάχου.
Ποιοι πρέπει να εξεταστούν για ΗΡ;
Ασθενείς με ενεργό έλκος στομάχου ή δωδεκαδακτύλου ή γνωστό αντίστοιχο ιστορικό στο παρελθόν, ασθενείς με δυσπεπτικά ενοχλήματα, άτομα με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του στομάχου, ασθενείς με λέμφωμα στομάχου και εκείνοι που πρόκειται να λάβουν μακροχρόνια θεραπεία με αντιφλεγμονώδη φάρμακα πρέπει να εξετασθούν για ΗΡ. Επίσης, έλεγχος γίνεται σε ασθενείς με ανεξήγητη σιδηροπενική αναιμία, χαμηλή βιταμίνη Β12 και χαμηλά αιμοπετάλια (αυτοάνοση θρομβοπενική πορφύρα).
Πώς γίνεται ο έλεγχος για ΗΡ;
Ο έλεγχος μπορεί να γίνει με τεστ αναπνοής, με γαστροσκόπηση και λήψη βιοψίας από το στομάχι, με τεστ κοπράνων (ιδιαίτερα στα παιδιά) ή με εξέταση αίματος.
Πώς αντιμετωπίζεται η λοίμωξη από ΗΡ;
Η αντιμετώπιση της λοίμωξης από ΗΡ γίνεται με χορήγηση φαρμάκων για το στομάχι και συνδυασμού αντιβιοτικών, συνήθως για 14 ημέρες.
Τι συμβαίνει μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας;
Ο γαστρεντερολόγος θα συστήσει τον ενδεδειγμένο χρόνο και τρόπο ελέγχου του αποτελέσματος (συνήθως με τεστ αναπνοής ή τεστ κοπράνων). Σε περίπτωση που η θεραπεία αποδειχθεί επιτυχής, η πιθανότητα επαναμόλυνσης από το μικρόβιο είναι ελάχιστη. Αν αποδειχθεί πως το μικρόβιο δεν εκριζώθηκε, ο ιατρός θα συστήσει την κατάλληλη περαιτέρω φαρμακευτική αγωγή.
Λόγω της κατάχρησης των αντιβιοτικών, στην Ελλάδα έχει αναπτυχθεί αντοχή του ελικοβακτηριδίου σε πολλά αντιβιοτικά. Γι’ αυτό δεν είναι απίθανο να χρειαστεί και δεύτερη σειρά αντιβιοτικών –διαφορετικός συνδυασμός από τα πρώτα-, εάν η πρώτη αποτύχει. Αν η θεραπεία είναι επιτυχής, η πιθανότητα να ξανααποκτήσει κάποιος ενήλικας ελικοβακτηρίδιο στο μέλλον είναι ελάχιστη.
Είναι σημαντικό πάντως να μη προκαλείται υπερβολική αγωνία στον ασθενή λόγω της ανεύρεσης ελικοβακτηριδίου στο στομάχι, αφού οι κίνδυνοι συνολικά είναι ελάχιστοι. Η προσπάθεια εκρίζωσής του δεν πρέπει να δημιουργεί άγχος – άλλωστε, ο άνθρωπος και το ελικοβακτηρίδιο συνυπήρχαν για χιλιετίες πριν ανακαλυφθεί η ύπαρξή του από Αυστραλούς ερευνητές το 1982 (γεγονός για το οποία βραβεύτηκαν με το Νόμπελ Φυσιολογίας – Ιατρικής το 2005).
Τι είναι το πεπτικό έλκος;
Το πεπτικό έλκος είναι μια «πληγή» που δημιουργείται στο βλεννογόνο του πεπτικού συστήματος, δηλαδή στην εσωτερική επιφάνεια κυρίως του στομάχου και του δωδεκαδακτύλου.
Πώς δημιουργείται το έλκος;
Τα έλκη αναπτύσσονται όταν υπάρχει μια ανισορροπία μεταξύ των προστατευτικών μηχανισμών του επιθηλίου και των επιθετικών παραγόντων – που στην περίπτωση του έλκους βασικά αποτελεί το οξύ. Όταν λοιπόν η στιβάδα βλέννης που προστατεύει τα κύτταρα από το οξύ του στομάχου υποστεί βλάβη τότε το οξύ μπορεί πλέον να έλθει σε άμεση επαφή μαζί τους και να τα καταστρέψει, δημιουργώντας το έλκος.
Είναι μύθος ότι τα καυτερά φαγητά ή το άγχος αποτελούν γενεσιουργά αίτια του έλκους. Τα δυο κυριότερα αίτια που προκαλούν έλκος είναι:
1. Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori, βλέπε αντίστοιχη ενότητα).
2. Φάρμακα:
• Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ)
Τα φάρμακα αυτά (πχ Voltaren, Naprosyn, Brufen) αδυνατίζουν το προστατευτικό στρώμα βλέννης του πεπτικού και αυξάνουν τη δυνατότητα του οξέος να προκαλέσει βλάβη στα κύτταρα.
• Άλλα φάρμακα που δυνητικά μπορούν να προκαλέσουν παρόμοια διαταραχή είναι τα διφωσφονικά (πχ Fosamax) -αν και η δράση τους αυτή είναι λιγότερο τεκμηριωμένη σε σχέση με τα ΜΣΑΦ- όπως και οι αναστολείς της επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs-αντικαταθλιπτικά).
Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη έλκους – που όμως δεν μπορούν από μόνα τους να το προκαλέσουν αλλά μόνο δρουν βοηθητικά- είναι το κάπνισμα και το αλκοόλ.
Ποια τα συμπτώματα;
Το κυριότερο σύμπτωμα του πεπτικού έλκους είναι ο πόνος. Συνήθως είναι χειρότερος όταν το στομάχι είναι άδειο, γι’ αυτό πολύ συχνά ξυπνάει τον ασθενή νωρίς το πρωί όπου έχει μεσολαβήσει η βραδινή νηστεία. Ο πόνος δεν είναι συνεχής αλλά παρουσιάζει εξάρσεις και υφέσεις συχνά με εποχιακή κατανομή. Χαρακτηριστικά ανακουφίζεται προσωρινά με φάρμακα που αναστέλλουν την έκκριση οξέος (βλέπε Θεραπεία του έλκους).
Ποιες είναι οι επιπλοκές που μπορεί να παρουσιαστούν;
Οι επιπλοκές των ελκών είναι η αιμορραγία, η διάτρηση και η πρόκληση στένωσης στο τελικό τμήμα του στομάχου (πυλωρός).
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Η διάγνωση του έλκους –πάντα μετά τη συμβουλή του γιατρού- γίνεται με ενδοσκόπηση. Έτσι άμεσα επισκοπείται ο βλεννογόνος για πιθανή «πληγή» αλλά και είναι δυνατόν να παρθούν βιοψίες για την ανίχνευση του ελικοβακτηριδίου (Εικόνα).
Ποια είναι η θεραπεία του έλκους;
Οι πυλώνες της θεραπείας του έλκους είναι η εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου και η χορήγηση φαρμάκων που μειώνουν την έκκριση οξέος από το στομάχι. Τα φάρμακα αυτά (ΡΡΙ – Losec, Nexium, Pariet, Controloc, Penrazol, Laprazol κ.ά) δίνονται για χρονικό διάστημα ανάλογο της εντόπισης του έλκους. Απαραίτητη είναι και η αποφυγή των παραγόντων κινδύνου (κάπνισμα και αλκοόλ) καθώς και όλων των δυνητικά επικίνδυνων φαρμάκων (ΜΣΑΦ, SSRIs),. Σημειώνεται πως ειδικά στα έλκη του στομάχου πρέπει να γίνεται επανέλεγχος με γαστροσκόπηση 2 περίπου μήνες μετά την έναρξη αντιεκκριτικής αγωγής προκειμένου να επιβεβαιωθεί η πλήρης επούλωσή τους. Η πρόγνωση του πεπτικού έλκους είναι εξαιρετική αν ακολουθηθεί η σωστή θεραπεία.
Τι είναι οι πολύποδες του στομάχου;
Πρόκειται για προβολές του βλεννογόνου του τοιχώματος του στομάχου οι οποίες συνήθως ανευρίσκονται τυχαία κατά τη διάρκεια γαστροσκόπησης που γίνεται για άλλο λόγο.
Ποια είδη γαστρικών πολυπόδων υπάρχουν;
Οι πολύποδες του στομάχου είναι διαφόρων ειδών. Οι συνηθέστεροι (περίπου 75%) είναι οι υπερπλαστικοί, ενώ άλλοι τύποι είναι οι κυστικοί-αδενικοί, τα αδενώματα και οι νευροενδοκρινικοί όγκοι (Εικόνα 1, 2).
Υπάρχουν παράγοντες που ευνοούν τη δημιουργία πολυπόδων;
Οι υπερπλαστικοί πολύποδες σχετίζονται με την παρουσία του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού, οι κυστικοί με τη λήψη φαρμάκων όπως οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων, ενώ οι νευροενδοκρινικοί πολύποδες με την αυτοάνοση ατροφική γαστρίτιδα.
Υπάρχει περίπτωση ένας τέτοιος πολύποδας να εξελιχθεί σε καρκίνο;
Οι πιθανότητες είναι ελάχιστες και εξαρτώνται κυρίως από τον ιστολογικό τύπο και το μέγεθος των πολυπόδων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αντίθετα με τους πολύποδες του παχέος εντέρου, ο κίνδυνος από πολύποδες του στομάχου θεωρείται αμελητέος και ο ασθενής δεν χρειάζεται παρακολούθηση. Ο θεράπων γαστρεντερολόγος, λαμβάνοντας υπ’ όψιν αυτά τα δεδομένα, θα προτείνει τον σωστότερο τρόπο αντιμετώπισης ή παρακολούθησης του ασθενούς.
Τι είναι η αυτοάνοση ατροφική γαστρίτιδα;
Είναι μια ειδική μορφή γαστρίτιδας που προκαλείται από υπερδιέγερση του ανοσολογικού συστήματος, με αποτέλεσμα την καταστροφή των κυττάρων του στομάχου που παράγουν το γαστρικό οξύ.
Ποια είναι τα κλινικά αποτελέσματα της αυτοάνοσης ατροφικής γαστρίτιδας;
Η αυτοάνοση ατροφική γαστρίτιδα προκαλεί αναιμία, η οποία οφείλεται στη μειωμένη απορρόφηση βιταμίνης Β12 αλλά και σιδήρου. Η έλλειψη βιταμίνης Β12 μπορεί να συνοδεύεται και από νευρολογικές εκδηλώσεις (π.χ. παραισθησίες και αδυναμία των κάτω άκρων, διαταραχές στη στάση και τη βάδιση, ακράτεια κ.ά.). Άλλες καταστάσεις που σχετίζονται με τη νόσο είναι η θυρεοειδίτιδα Hashimoto και η λεύκη.
Πώς γίνεται η διάγνωση της αυτοάνοσης ατροφικής γαστρίτιδας;
Για τη διάγνωση της νόσου απαιτείται γαστροσκόπηση με λήψη βιοψιών από το στομάχι, καθώς και έλεγχος συγκεκριμένων αντισωμάτων στο αίμα.
Υπάρχει συσχέτιση της αυτοάνοσης ατροφικής γαστρίτιδας με την ανάπτυξη κακοήθων όγκων;
Παρ’ ότι έχει φανεί πως η αυτοάνοση ατροφική γαστρίτιδα ενδέχεται να αυξάνει ελαφρά την πιθανότητα ανάπτυξης συγκεκριμένων κακοηθειών στο στόμαχο (καρκινοειδή, αδενοκαρκίνωμα) ο απόλυτος κίνδυνος είναι εξαιρετικά χαμηλός. Για το λόγο αυτό, συνήθως ακολουθείται πρωτόκολλο χαλαρής παρακολούθησης, με γαστροσκόπηση κάθε 3 χρόνια.
Υπάρχει θεραπεία για την αυτοάνοση ατροφική γαστρίτιδα;
Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία. Αρκεί η υποκατάσταση σιδήρου ή βιταμίνης Β12, ανάλογα με τις ελλείψεις σε κάθε ασθενή.