Η ημέρα της κολονοσκόπησης

Τι είναι η κολονοσκόπηση;

Η κολονοσκόπηση είναι η ενδοσκοπική εξέταση που επιτρέπει τον έλεγχο του παχέος εντέρου.

Σε ποιες περιπτώσεις θα πρέπει να υποβληθώ σε κολονοσκόπηση;

Μία από τις βασικές ενδείξεις της κολονοσκόπησης είναι η πρόληψη του καρκίνου του παχέος εντέρου. Στα περισσότερα άτομα, άνδρες και γυναίκες, ο έλεγχος πρέπει να ξεκινά στην ηλικία των 50 ετών. Σε άτομα αυξημένου κινδύνου (με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου παχέος εντέρου, πάσχοντες από ελκώδη κολίτιδα ή νόσο Crohn και κληρονομικά σύνδρομα πολυπόδων στο παχύ έντερο) μπορεί να ξεκινήσει και νωρίτερα. Άλλες ενδείξεις αποτελούν η σιδηροπενική αναιμία, ο κοιλιακός πόνος, η παρουσία αίματος στα κόπρανα και η αλλαγή στις συνήθειες των κενώσεων.

Τι πρέπει να κάνω πριν την κολονσκόπηση;

Θα σας δώσουμε γραπτά αναλυτικές οδηγίες σχετικά με τη δίαιτα και τον τρόπο λήψης του καθαρτικού φαρμάκου. Αυτά είναι εξαιρετικής σημασίας, αφού η άριστη προετοιμασία του εντέρου αποτελεί δείκτη ποιότητας της κολονοσκόπησης. Επίσης, πρέπει να μας ενημερώσετε αν λαμβάνετε φάρμακα που επηρεάζουν την πήξη του αίματος, όπως Plavix, Sintrom, Pradaxa, Eliquis, Xarelto, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη ή αντιπηκτικές ενέσεις. Είναι πιθανό να συστήσουμε τη διακοπή κάποιων από αυτά για μερικές ημέρες πριν την εξέταση. Ενδεχόμενες αλλεργίες σε φάρμακα είναι απαραίτητο να γίνουν γνωστές.

Πως γίνεται η κολονοσκόπηση;

Κατά τη διάρκεια της γαστροσκόπησης θα βρίσκεστε σε ήπια καταστολή («μέθη») και δεν θα αισθανθείτε καθόλου πόνο ή δυσφορία. Παρότι εσείς δεν θα έχετε καμία ανάμνηση από τη διάρκεια της εξέτασης, τα ζωτικά σας σημεία (πίεση, σφυγμοί, οξυγόνο, αναπνοή) παρακολουθούνται διαρκώς από τον/την αναισθησιολόγο και το νοσηλευτικό προσωπικό.

Ο γαστρεντερολόγος εισάγει στον πρωκτό έναν λεπτό, εύκαμπτο σωλήνα (κολονοσκόπιο) που διαθέτει κάμερα στην άκρη του και τον προωθεί κατά μήκος του παχέος εντέρου. Με τον τρόπο αυτό εξετάζεται η εσωτερική επένδυση (βλεννογόνος) των διαφόρων τμημάτων του (Εικόνες 1-3). Εφόσον κριθεί απαραίτητο, μπορούμε να πάρουμε βιοψία, δηλαδή ένα μικρό κομμάτι ιστού από το βλεννογόνο, προκειμένου να εξεταστεί στο μικροσκόπιο.

Πολύ σημαντικό είναι πως κατά την κολονοσκόπηση μπορούν να αφαιρεθούν τυχόν πολύποδες που είναι δυνατό να εντοπιστούν (βλ. ενδοσκοπική πολυπεκτομή). Με τον τρόπο αυτό μειώνεται σημαντικά ο κίνδυνος μελλοντικής ανάπτυξης καρκίνου παχεός εντέρου.

Μπορεί η κολονοσκόπηση να προκαλέσει επιπλοκές;

Η κολονοσκόπηση είναι μια εξαιρετικά ασφαλής εξέταση, με την προϋπόθεση πως γίνεται σε σωστές συνθήκες από εξειδικευμένο προσωπικό. Η πολυπεκτομή σπάνια μπορεί να οδηγήσει σε άμεση ή μεταγενέστερη αιμορραγία ιδίως σε άτομα που λαμβάνουν φάρμακα που επηρεάζουν την πήξη του αίματος. Θα λάβουμε όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις, ώστε να αποφευχθούν οι παραπάνω επιπλοκές.

Τι γίνεται μετά την ολοκλήρωση της κολονοσκόπησης;

Μετά τη εξέταση ενδέχεται να αισθάνεστε για λίγο φουσκωμένη την κοιλιά σας.  Αυτό δε θα πρέπει να σας ανησυχήσει και γρήγορα θα βελτιωθεί με την αποβολή αερίων. Όταν έχετε ανακτήσει πλήρως τις αισθήσεις σας, θα συζητήσουμε μαζί τα ευρήματα της εξέτασης και τυχόν θεραπευτικές συστάσεις. Σε περίπτωση αφαίρεσης πολυπόδων ο ιατρός θα σας συστήσει το πότε θα πρέπει να επαναλάβετε την εξέταση (συνήθως μετά από μερικά χρόνια), με βάση και τα αποτελέσματα των βιοψιών.

Λόγω της καταστολής συνιστάται να μην οδηγήσετε για τουλάχιστον 6 ώρες μετά. Συνήθως επιτρέπεται να φάτε χωρίς περιορισμό μετά από περίπου μισή ώρα.

Τι είναι η κάψουλα λεπτού εντέρου;

Πρόκειται για την εξέταση του λεπτού εντέρου με την χρήση κάψουλας η οποία έχει το μέγεθος χαπιού και έχει ενσωματωμένη μια μικρή κάμερα (Εικόνα 1). Μετά την κατάποσή της, η κάψουλα λαμβάνει εικόνες κατά τη δίοδό της, επιτυγχάνοντας την πλήρη απεικόνιση όλων των τμημάτων του λεπτού εντέρου (Εικόνα 2).

Ποιες είναι οι ενδείξεις της κάψουλας λεπτού εντέρου;

Η κύρια ένδειξη είναι η διερεύνηση της απώλειας αίματος από τον πεπτικό σωλήνα (είτε ορατής ή ως σιδηροπενικής αναιμίας) μετά από γαστροσκόπηση και κολονοσκόπηση χωρίς παθολογικά ευρήματα. Άλλες χρήσεις της κάψουλας είναι στη διαγνωστική προσέγγιση της νόσου Crohn, όγκων του λεπτού εντέρου, κληρονομικών πολυποδιασικών συνδρόμων και ίσως της κοιλιοκάκης.

Ποια είναι η διαδικασία που απαιτείται;

Ο ασθενής πρέπει να είναι νηστικός για τουλάχιστον 12 ώρες πριν τη λήψη της κάψουλας. Πολλοί συνιστούν επιπλέον τη λήψη καθαρτικών (όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για την κολονοσκόπηση) περίπου 16 ώρες πριν.  Ο ασθενής καταπίνει την κάψουλα με λίγο νερό, ενώ φέρει στη μέση του μια ζώνη με το καταγραφικό σύστημα στο οποίο η κάψουλα στέλνει συνεχώς εικόνες από το εσωτερικό του λεπτού εντέρου. Η συνολική εξέταση διαρκεί περίπου 8 ώρες, ενώ μετά τις πρώτες 4 ώρες ο ασθενής μπορεί να λάβει ελαφρύ γεύμα. Μετά την ολοκλήρωση της καταγραφής ο ιατρός εξετάζει προσεκτικά το βίντεο με τις εικόνες σε ειδικό σύστημα, ενώ η κάψουλα αποβάλλεται τελικά με την κένωση του εντέρου.

Τι είναι η πολυπεκτομή;

Με τον όρο πολυπεκτομή περιγράφεται η αφαίρεση πολυπόδων του παχέος εντέρου κατά τη διάρκεια της κολονοσκόπησης. Με τον τρόπο αυτό έχει αποδειχθεί πως μειώνεται σημαντικά ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου.

Πώς γίνεται η πολυπεκτομή;

Η επέμβαση γίνεται κατά τη διάρκεια της κολονοσκόπησης με τη χρήση διαφόρων εργαλείων (λαβίδες, βρόχοι διαθερμίας, βελόνες υποβλεννογόνιας έγχυσης κ.ά.) ανάλογα με το μέγεθος, τη μορφολογία και την εντόπιση του πολύποδα (Εικόνες 1-3). Ο ασθενής βρίσκεται σε ήπια καταστολή («μέθη») και δεν αισθάνεται καθόλου πόνο.

Ποιες είναι οι επιπλοκές της πολυπεκτομής;

Η πολυπεκτομή είναι γενικά ασφαλής. Παρ’ όλα αυτά συνοδεύεται από πιθανούς κινδύνους και επιπλοκές. Οι πιο συχνές είναι η αιμορραγία και η διάτρηση (δηλαδή τρύπα στο παχύ έντερο). Ευτυχώς, αυτό συμβαίνει σπάνια (ένας στους 1000 ασθενείς που υποβάλλονται σε κολονοσκόπηση). Η αιμορραγία συνήθως μπορεί να ελεγχθεί κατά τη διάρκεια της κολονοσκόπησης με συγκεκριμένες τεχνικές (εφαρμογή clip, έγχυση διαλύματος αδρεναλίνης, καυτηριασμός του αγγείου). Σε περίπτωση διάτρησης του εντέρου ο ασθενής ενδέχεται να χρειαστεί χειρουργική επέμβαση, ενώ ενίοτε είναι εφικτή η συντηρητική αντιμετώπισή του με εισαγωγή στο νοσοκομείο και χορήγηση ενδοφλεβίως υγρών και αντιβιοτικών.

Πρέπει να ενημερώσω τον γαστρεντερολόγο πριν την επέμβαση σχετικά με τις παθήσεις μου και τα φάρμακα που λαμβάνω;

Ο γαστρεντερολόγος που θα διενεργήσει την πολυπεκτομή οφείλει να γνωρίζει εκ των προτέρων το ιατρικό ιστορικό και τα φάρμακα που ο ασθενής λαμβάνει. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουν τα αντιπηκτικά, αντιαιμοπεταλιακά και αντιφλεγμονώδη σκευάσματα. Συχνά απαιτείται η τροποποίηση ή και διακοπή της λήψης τους μερικές ημέρες πριν την εξέταση. Ενίοτε ο γαστρεντερολόγος επικοινωνεί και με ιατρούς άλλων ειδικοτήτων (π.χ. καρδιολόγους) που είναι υπεύθυνοι για τη χορήγηση των εν λόγω φαρμάκων στον ασθενή, ενώ ενδέχεται να ζητήσει και συγκεκριμένες εξετάσεις αίματος (γενική αίματος, INR) προεπεμβατικά.

Τι χρειάζεται να κάνω μετά την πολυπεκτομή;

Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων ο ασθενής μετά την ανάνηψη από τη μέθη επιστρέφει στο σπίτι και τις δραστηριότητές του. Σε μακροχρόνια βάση και επειδή οι πολύποδες συχνά επανεμφανίζονται, είναι επιβεβλημένος ο περιοδικός έλεγχος με κολονοσκόπηση σε χρονικά διαστήματα που καθορίζονται ανάλογα με το μέγεθος, τον αριθμό και τον ιστολογικό τύπο των αφαιρεθέντων πολυπόδων. Προτείνεται μάλιστα να γίνει έλεγχος για πολύποδες και στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, με βάση τον ιστολογικό τύπο του πολύποδα που εξαιρέθηκε.

Τι είναι η Ενδοσκοπική Παλίνδρομη Χολαγγειοπαγκρεατoγραφία (ERCP);

H ERCP αποτελεί μια επεμβατική ενδοσκοπική εξέταση που χρησιμοποιείται για διάγνωση και θεραπεία παθήσεων των χοληφόρων και του παγκρέατος. Μοιάζει στη διαδικασία με μια γαστροσκόπηση αλλά είναι πιο περίπλοκη και απαιτεί εξειδίκευση από τον ενδοσκόπο. Η τεχνική αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1980 και έχει βοηθήσει πολλούς ασθενείς να αποφύγουν ένα μεγάλο ανοιχτό χειρουργείο.

Πώς γίνεται η ERCP;

Η ERCP πρέπει να γίνεται υπό μέθη, έτσι ώστε να είναι εύκολα ανεκτή από τον ασθενή. Ένα ειδικό όργανο –πλάγιο δωδεκαδαδακτυλοσκόπιο- προωθείται μέσω του στόματος μέχρι το αρχικό τμήμα του λεπτού εντέρου (δωδεκαδάκτυλο), όπου αναγνωρίζεται το άνοιγμα του χοληδόχου πόρου, το οποίο ονομάζεται φύμα του Vater (Εικόνα 1). Ο χοληδόχος πόρος καθετηριάζεται και γίνεται μια μικρή τομή στον σφιγκτήρα που περιβάλλει το άκρο του πόρου (σφιγκτηροτομή). Αυτό επιτρέπει την αφαίρεση λίθων από τον χοληδόχο πόρο (Εικόνα 2) ή την τοποθέτηση  stent σε στενώσεις του πόρου.

Ποιες είναι οι ενδείξεις τις ERCP;

• Αποφρακτικός ίκτερος
• Χοληδοχολιθίαση (λίθοι στον χοληδόχο πόρο)
• Όγκος παγκρέατος ή χοληφόρων (με λήψη κυτταρολογικής εξέτασης και τοποθέτηση stent)
• Στένωση χοληφόρων (καλοήθης ή κακοήθης)
• Οξεία παγκρεατίτιδα από χολόλιθους (επί χολαγγειίτιδας)
• Τραυματισμός χοληφόρων (ιατρογενής ή μη)

Ποιες είναι οι επιπλοκές της επέμβασης;

Οι επιπλοκές της ERCP είναι η αιμορραγία, η διάτρηση και η παγκρεατίτιδα. Οι δυο πρώτες εμφανίζονται σπάνια. Η παγκρεατίτιδα αποτελεί την κυριότερη επιπλοκή, αφού εμφανίζεται σε ποσοστό 5-7%. Σε αυτούς τους ασθενείς, είναι απαραίτητη διακοπή της σίτισης και η παραμονή στο νοσοκομείο για αρκετές ημέρες. Η ήπια δυσφορία λόγω της αίσθησης του αέρα που έχει μπει στη κοιλιά του ασθενούς κατά τη διάρκεια της εξέτασης δεν πρέπει να συγχέεται με τη διάγνωση της παγκρεατίτιδας.

Οι κλινικές μελέτες έχουν αναδείξει νέες προφυλακτικές μεθόδους και ενδοσκοπικές τεχνικές για την μείωση του κινδύνου εμφάνισης παγκρεατίτιδας μετά από ERCP. Ένας σημαντικός παράγοντας είναι η εξέταση αυτή να γίνεται σε εξειδικευμένο ενδοσκοπικό κέντρο από γαστρεντερολόγο με ειδική εκπαίδευση στην επεμβατική ενδοσκόπηση. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η τεχνική της ERCP δεν διδάσκεται στα πλαίσια της ειδικότητας της γαστρεντερολογίας, αλλά απαιτεί πρόσθετη εκπαίδευση μετά το πέρας της ειδικότητας σε λίγους, επιλεγμένους γαστρεντερολόγους (fellowship in advanced endoscopy). Ο κ. Σκοτινιώτης έχει ολοκληρώσει τέτοια εξειδικευμένη εκπαίδευση στο University of Pennsylvania της Φιλαδέλφεια, ενώ ο κ. Σιούλας έχει παρομοίως εκπαιδευτεί στην ERCP στην Πανεπιστημιακή Κλινική του Αμβούργου.

Τι είναι η Ενδοσκοπική Υπερηχοτομογραφία (EUS);

Η ΕUS συνδυάζει τις τεχνικές της ενδοσκόπησης και της υπερηχογραφίας. Χρησιμοποιεί ειδικά ενδοσκόπια που εκπέμπουν υπερήχους κατά τη διάρκεια της ενδοσκόπησης. Εκτός από την συνηθισμένη ενδοσκοπική απεικόνιση, οι υπέρηχοι παρέχουν την πρόσθετη δυνατότητα να ‘δούμε’ βαθύτερα στο τοίχωμα του πεπτικού σωλήνα, αλλά και στους γύρω ιστούς. Έτσι απεικονίζονται με ευκρίνεια το πάγκρεας, τα χοληφόρα αγγεία, το μεσοθωράκιο αλλά και λεμφαδένες.

Πως γίνεται η EUS;

Από την πλευρά του ασθενούς, η εξέταση δεν διαφέρει σημαντικά από μία απλή ενδοσκόπηση. Τοποθετείται φλεβοκαθετήρας και χορηγούνται φάρμακα τα οποία προκαλούν χαλάρωση ή ‘μέθη’. Το ενδοσκόπιο είναι εύκαμπτο και έχει διάμετρο ίση με το μικρό δάκτυλο του χεριού του μέσου ανθρώπου. Η εξέταση διαρκεί περίπου 30 λεπτά και είναι εντελώς ανώδυνη. Ο ασθενής δεν χρειάζεται να νοσηλευθεί και είναι ελεύθερος να πάει σπίτι του μετά την ανάνηψη από τη μέθη.

Που χρησιμεύει η EUS;

Η EUS αρχικά αναπτύχθηκε για να βελτιώσει την απεικόνιση του παγκρέατος. Γρήγορα επεκτάθηκαν οι εφαρμογές της και σε άλλα τμήματα του πεπτικού σωλήνα. Οι ενδείξεις της EUS σήμερα μπορούν να χωριστούν σε τρεις γενικές κατηγορίες:

1. Παθήσεις του παγκρέατος και των χοληφόρων:
   Η EUS απεικονίζει με εξαιρετική λεπτομέρεια το πάγκρεας και τα εξωηπατικά χοληφόρα αγγεία (Εικόνα 1). Μπορεί να διαφωτίσει τυχόν ανωμαλία ή όγκο που εμφανίστηκε σε αξονική ή μαγνητική τομογραφία και να ανιχνεύσει μικρούς όγκους μεγέθους 5-10 χιλιοστών που δεν είναι εμφανείς στις άλλες εξετάσεις. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη εξέταση στην αξιολόγηση παγκρεατικών κύστεων.

2. Σταδιοποίηση καρκίνου του οισοφάγου, στομάχου και ορθού εντέρου:
   Η EUS είναι ακριβής μέθοδος τοπικής σταδιοποίησης στον καρκίνο του οισοφάγου, του στομάχου και του ορθού εντέρου. Θεωρείται σημαντική εξέταση στον προεγχειρητικό σχεδιασμό γιατί μπορεί να καθορίσει αν ο ασθενής θα ωφεληθεί από προεγχειρητική χημειοθεραπεία.

3. Υποβλεννογόνιες βλάβες:
   Οι περισσότερες βλάβες στο πεπτικό σύστημα αφορούν το επιφανειακό στρώμα που καλύπτει το πεπτικό τοίχωμα (βλεννογόνο) και γι’ αυτό μπορούν να διαγνωσθούν στην κλασσική ενδοσκόπηση. Όταν όμως η βλάβη βρίσκεται μέσα στο τοίχωμα (υποβλεννογόνιο ή βαθύτερα) η EUS προσφέρει εικόνες από όλο το πάχος του τοιχώματος, ακόμη και από τους γύρω ιστούς. Έτσι μπορούν να εξεταστούν και τα περιβάλλοντα αγγεία, όπως οι κιρσοί του οισοφάγου ή του στομάχου.

Τι είναι το EUS-FNA;

Τα νέα συστήματα EUS προσφέρουν την δυνατότητα καθοδήγησης λεπτής βελόνας για τη λήψη κυτταρολογικού δείγματος (EUS-guided Fine Needle Aspiration ή EUS-FNA). Η κυτταρολογική εξέταση αυξάνει ακόμη περισσότερο την ακρίβεια της διάγνωσης σε όγκους του πεπτικού (Εικόνες 2, 3). Με τη λεπτή βελόνα είναι δυνατόν επίσης να αναρροφηθεί υγρό από κύστεις του παγκρέατος για ανάλυση (Εικόνα 4).

H εξέταση αυτή είναι δυνατή μόνο σε λίγα, εξειδικευμένα κέντρα στην Ελλάδα. Η δική μας κλινική εμπειρία περιλαμβάνει περισσότερα από 1500 περιστατικά EUS-FNA που έχουν παραπεμφθεί από όλη την Ελλάδα. Η εξέταση είναι ανώδυνη και γίνεται με μεγάλη ασφάλεια (ποσοστά παγκρεατίτιδας 0,6%). Στα πλαίσια της συνεχούς αξιολόγησης της δικής μας κλινικής εμπειρίας, παρακολουθούμε και καταγράφουμε τα ποσοστά κυτταρολογικής διάγνωσης του καρκίνου, τα οποία κυμαίνονται στα διεθνώς αποδεκτά επίπεδα (γύρω στο 95%).